تخصیص بهینه دریافتی های نفتی دولت در شرایط نااطمینان (مطالعه موردی: ایران)

چکیده تخصیص بهینه دریافتی های نفتی از جمله مهم ترین مسائل اقتصادی در کشورهای صادرکننده نفت است. هدف این رساله ارائه روشی برای تخصیص بهینه دریافتی های نفتی می باشد. جهت دستیابی به این هدف ابتدا ویژگی های ذاتی دریافتی-های نفتی شناسایی شده و اثرات عدم توجه به این ویژگی ها در تخصیص دریافتی های نفتی تحلیل می شود. سپس سیاست های طراحی شده جهت تخصیص بهینه دریافتی های نفتی با لحاظ ماهیت این دریافتی ها استخراج می شود. دریافتی نفتی حاصل ضرب دو جزء مقدار فروش و قیمت نفت است. بنابراین ویژگی های ذاتی دو جزء تشکیل دهنده به دریافتی های نفتی نیز منتقل می شوند. نفت برای اقتصاد یک دارایی و از جهتی یک سرمایه طبیعی پایان پذیر است؛ بنابراین دریافتی نفتی نیز دارای دو ماهیت سرمایه ای و پایان پذیری است. از طرفی به واسطه نااطمینانی موجود در قیمت-های نفت، دریافتی نفتی نیز ماهیت نامطمئن دارد. عدم توجه به این ویژگی ها در تخصیص دریافتی های نفتی زمینه ساز ایجاد مشکلات متعددی از جمله بیماری هلندی، بی عدالتی بین نسلی و انتقال نااطمینانی به اقتصاد است. در این رساله با در نظر گرفتن این ویژگی ها، نحوه تخصیص بهینه دریافتی های حاصل از فروش نفت با لحاظ منافع مجموع نسل ها تعیین می شود. همچنین در این رساله نرخ بهینه یارانه به سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی و نرخ پس انداز احتیاطی از دریافتی های حاصل از فروش نفت به گونه ای که نااطمینانی های ذاتی قیمت و در نتیجه دریافتی های آتی حاصل از فروش نفت را پوشش دهد، در دو بخش نظری و تجربی تعیین می شود. جهت تحقق اهداف رساله در بخش نظری، ابتدا با ترکیب الگوی نسل های همپوشان پیوسته بلنچارد (1985) و الگوی رشد دو بخشی اوزاوا- لوکاس و لحاظ دریافتی های نفتی در آن، الگویی طراحی می شود. سپس مسیر بهینه رشد اقتصادی، مصرف، سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی برای چهار حالت فقدان پرداخت یارانه، پرداخت یارانه به سرمایه گذاری، پرداخت یارانه به مصرف به صورت غیر مستقیم و پرداخت یارانه به مصرف به صورت مستقیم تعیین می شود. در ادامه با لحاظ اثرات خارجی موجود در سرمایه انسانی نرخ بهینه یارانه به سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی استخراج می شود، این بخش پیشبرد نظری این رساله است. در نهایت نیز با لحاظ نااطمینانی ناشی از قیمت های نفت در چارچوب الگوی انگل و والدز (2000) نرخ بهینه پس انداز احتیاطی مورد نیاز جهت پوشش نااطمینانی مشخص می شود. در بخش تجربی با استفاده از تکنیک کالیبره کردن و بر اساس داده ها و اطلاعات اقتصاد ایران، الگوی های استخراج شده در بخش نظری، حل عددی شده است (این بخش دستاورد تجربی این رساله است). نتیجه حل عددی الگوهای مذکور نشان می دهد، بهترین مسیرهای به دست آمده (برای رشد اقتصادی، مصرف، سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی) از سیاست های یارانه ای دولت از محل دریافتی های نفتی مربوط به پرداخت یارانه به سرمایه گذاری است. تحلیل تاثیرگذاری پارامترهای الگو بر مسیر بهینه متغیرها (برای کل نسل ها تا زمان رسیدن به تعادل پایدار ) در سناریوهای مختلف نشان می دهد، افزایش یارانه به سرمایه گذاری و کاهش نرخ رجحان زمانی سبب افزایش نرخ رشد می شود. در مرحله دوم، نرخ بهینه یارانه سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی شبیه سازی شده که نتیجه نشان می دهد، نرخ بهینه یارانه به سرمایه انسانی با توجه به اطلاعات 10 سال (86-1377) کشور 23 درصد و نرخ بهینه یارانه به سرمایه فیزیکی 7 درصد است. در مرحله سوم نیز نرخ های بهینه پس انداز احتیاطی جهت پوشش نااطمینانی مرتبط با قیمت نفت استخراج شده که نتیجه نشان می دهد، در صورتی که دولت سالانه 10 درصد از دریافتی های نفتی در دوره قبل را پس انداز کند، مسیر بهینه پس انداز احتیاطی کمی بیش از 1 درصد و در صورتی که دولت سالانه 20 درصد از دریافتی های نفتی در دوره قبل را پس انداز کند، مسیر بهینه پس انداز احتیاطی حدود 3/0 درصد است. کلمات کلیدی: تخصیص بهینه، دریافتی های نفتی، نااطمینانی، الگوی نسل های همپوشان، الگوی رشد اوزاوا- لوکاس، کالیبره کردن